De veilige veste actueel 4
Ten geleide
Bestaat er zoiets als een universeel medicijn? Een serum, pil of elixer dat alle kwalen, zowel fysiek als psychisch, geneest en ook de sociale problemen oplost? De polarisatie, de massavorming, de haat tegen een abstracte vijandelijke groepering?
Creativiteit, kunst- en ambacht beoefening, mogen dan wel geen panacee zijn maar ze kunnen daar wel bij in de buurt komen. Ook als het om sociale problemen gaat. De Amerikaanse auteur Eric Hoffer schrijft in zijn klassieker over massabewegingen The true believer:
“Nothing so bolsters our self confidence and reconciles us with ourselves as the continuous ability to create; to see things grow and develop under our hand, day in day out. The decline of handicrafts in modern times is perhaps one of the causes for the rise of frustration and the increased susceptibility of the individual to mass movements.” (p.42).
(Niets sterkt ons beter in ons zelfvertrouwen en verzoent ons zo goed met onszelf als het voortdurende vermogen om te creëren; om onder onze handen dingen te zien groeien en ontwikkelen, dag in dag uit. De achteruitgang van het ambacht in de moderne tijd is misschien wel een van de oorzaken van de toenemende frustratie en de toegenomen vatbaarheid van het individu voor massabewegingen.)
INHOUD
1 Gesprekken met een schilderij
Op weg naar een stralende toekomst
Op weg naar huis
2 De ware gelovige
3. Charles Eisenstein en De dood van feesten en festijnen
4. Kort nieuws met o.a.: onlangs verschenen: In School we trust van Philip Bakker
1 GESPREKKEN MET EEN SCHILDERIJ
“Als een kunstwerk eenmaal begint te spreken, dan blijft het spreken,” (Edgar Wind (1900-1971)). Het schilderij Op weg van de tekenaar -schilder en beeldhouwer Hans Dieter Appenrodt (1945) is begonnen met spreken. De ene keer vertelt het dit en de andere keer dat verhaal, al naar gelang de achtergrond, verlangens, angsten, preoccupaties en idealen van de beschouwer.
Appenrodt is zich die narratieve diversiteit terdege bewust en hij nodigt de beschouwer uit om zelf een of meerdere alternatieve titels voor zijn werkstukken te bedenken. Zijn uitnodiging sluit naadloos aan bij het gesprek dat ik voer met Op weg. De titels van onderstaande verhalen en beschouwingen zijn meteen ook de alternatieve schilderijtitels. Hieronder vind je de eerste twee van een reeks, de overige gesprekken kun je lezen in de volgende DVV’ s.
Op weg naar een stralende toekomst
Wat stelt hij nu eigenlijk helemaal voor…? Zijn romp is een grijze rechthoek, zijn hoofd alleen een zwarte ruit. Hij heeft niet eens armen en zijn benen zijn armzalige sprietjes. Maar hij is on the move. Hij is van de beweging. Kijk maar naar zijn vaandel. Kijk wat erop staat: IK BEN VAN DE BEWEGING. Samen met de mensen van de beweging, allen met hun vaandels is hij op weg naar een stralende toekomst. Hij haat de vijand intens. Zij zijn het licht in hun ogen niet waard. Ze willen de mensen en de aarde kwaad doen. De haat omgeeft hem als een gloeiend rode gloed.
Wie of wat is die zwarte figuur naast hem? Is zij samen met hem op weg naar de manifestatie? Begeleidt zij hem vanuit een andere afdeling van de werkelijkheid zonder dat hij daar weet van heeft? Hij is volkomen blind voor die ander. Kijk eens naar zijn rechtervoet: die gaat dwars door de onderkant van de zwarte figuur heen. Hij loopt van links naar rechts over het beeld, zij niet. Hij zal haar nooit zien, hij kijkt alleen omlaag of omhoog. Is zij in de rouw omdat hij haar niet opmerkt? Gezien of ongezien, nooit zal ze van zijn zijde wijken. De gloed van haar liefde omgeeft hem. Ik ben hun getuige.
Op weg naar huis
Een verregende zondagmiddag in Oktober 1968. Feyenoord won met 0-1 van Sparta in het Kasteel. Een luidruchtig clubje van zo’n tien Feyenoordsupporters liep na de wedstrijd helemaal van Spangen naar huis in Rotterdam Zuid. Waar Spangen lag, daar had het jongste supportertje geen idee van, hij stond er niet bij stil dat het weleens heel ver kon zijn. Voor dat soort overwegingen was hij nog te jong. Het groepje waar hij bij hoorde, allemaal oudere jongens, had het plan opgevat om te gaan lopen. Hoe had het bij hem kunnen opkomen om in zijn eentje op de tram te stappen? Hij ging automatisch mee met de grote jongens.
Misschien hadden ze geen geld voor het openbaar vervoer maar daar ging het niet om. Ze wilden gezien worden. Met hun vlaggen, hun shawls, hun petjes. Ook hij had een vlag, een van de mooiste. Gekocht in de supporterswinkel. Een Feyenoordvlag aan een vlaggenmast met een oranje knop erbovenop. Zijn buurjongen, vooraan lopend, had een zelfgemaakte aan een dunne stok. Die was een stuk lichter. Hoe zwaar is een vlag aan een vlaggenmast? Hij had nooit veel last gehad van het gewicht, ook al was hij nog maar twaalf.
De wandeling van Spangen naar Zuid ging door de voetgangerstunnel onder de Maas. Ze maakten een hels kabaal: het geluid van hun toeters en hun geschreeuw werd door de akoestiek aanzienlijk versterkt. Als zo weinig mensen je zien, dan moet je goed van je laten horen. Toen ze het daglicht weer zagen sloeg de dorst toe. Even later werd de vlag over zijn rechterschouder zwaar. De mast drukte pijnlijk op zijn sleutelbeen. Niks zeggen. Doorlopen. Nu werd hij ook nog moe. “Loop jij eens door kleine,” hoorde hij zijn buurjongen roepen. Zo liepen ze nog een uur.
Eenmaal thuisgekomen viel hij met pijn in het sleutelbeen in de zwarte figuur van de slaap. Hij had nog net genoeg energie over gehad om in de keuken met de rood-witte kastdeurtjes de kraan leeg te drinken. Hij lag heerlijk op bed en was zijn diepe vermoeidheid onmiddellijk vergeten. Hij hoefde niet meer bij de grote jongens te horen. Hij hoorde nu bij het heelal en bij alle supportertjes van twaalf, met de vlag van hun club over de schouder op weg naar huis.
2. DE WARE GELOVIGE
Het in de Ten geleide al genoemde The true believer van Eric Hoffer is een uitwerking van de hypothese dat massabewegingen hun leden rekruteren uit de kringen van gefrustreerde mensen. Mensen met een negatieve zelfbeleving. Samenstellingen met ‘zelf’, zoals ‘zelfverachting’, ‘zelfontkenning’, ‘zelfopoffering’, ‘zelfvergetelheid’ komen dan ook heel vaak voor in zijn verhandeling.
Hoewel er nauwelijks een groter verschil denkbaar is dan tussen The true believer en de Anthroposofischer Seelenkalender, een reeks van 52 door Rudolf Steiner geschreven weekspreuken, hebben beide werken een ding gemeen: ook bij de weekspreuken komt ‘zelf’ in allerlei samenstellingen opvallend vaak voor. Bijvoorbeeld bij de spreuk van deze week:
Sich selbst erschaffend stets
Wird Seelensein sich selbst gewahr;
Der Weltengeist, er strebet fort
In Selbsterkenntnis neu belebt
Und schafft aus Seelenfinsternis
Des Selbstsinns Willensfrucht.
Zichzelf voortdurend scheppend
Wordt zielezijn zichzelf gewaar;
De wereldgeest streeft voort,
In zelfinzicht zichzelf verlevendigend,
En schept uit zieleduisternis
De wilsvrucht van het zelfgevoel.
De spreuk van de volgende week begint met: Ich darf nun mir gehören / Ik mag mijzelf nu toebehoren. De door Hoffer beschreven gefrustreerde mens, gerekruteerd door een massabeweging, wil zichzelf niet toebehoren. Hij wil zichzelf, zijn eigen zijn vergeten, uitwissen. De massabeleving, met zijn hevige emoties, fanatisme en de wil om tot het uiterste te gaan komt in de plaats van het zelf.
Antroposofische weekspreuken
Vertaling: Roel Munniks
Rudolf Steiner vertalingen 2020
The true believer
Harper & Row Publishers 1951
Ed. 2019
3. CHARLES EISENSTEIN
De filosoof en wiskundige Charles Eisenstein (1967) publiceert sinds 2007 boeken en artikelen over een breed scala aan onderwerpen. Zijn werk, geschraagd door grote literatuurkennis, is doordrongen van diepe menselijkheid, spiritualiteit en realiteitszin. Bekende titels van zijn hand zijn: The Ascent of Humanity (2007), en The More Beautiful World Our Hearts Know Is Possible (2013). Eisenstein is maatschappelijk actief. Hij is milieuactivist en eerder dit jaar sloot hij zich aan bij de verkiezingscampagne van Robert F. Kennedy jr.
Onlangs schreef Eisenstein een artikelenserie over de sociale dynamiek en de toespitsing van maatschappelijke problemen in onze tijd. Hieronder vind je een vertaling van het eerste deel, The death of festivals, vertaald als De dood van feesten en festijnen. (Het Engelse woord ‘festival’ kan in de meeste gevallen niet worden vertaald met het Nederlandse ‘festival’. De min of meer geciviliseerde festivals zoals wij die heden ten dage kennen zijn juist niet de door Eisenstein beschreven ‘festivals’).
De dood van feesten en festijnen
We leven een dubbelleven, beschaafd in wetenschappelijke en technische zaken, wild en primitief in de dingen van de ziel. Het feit dat we niet meer bewust weten dat we primitief zijn, maakt onze getemde soort van wildheid des te gevaarlijker. - Hans Von Hentig
De natuurlijke orde valt uiteen. Plagen, overstromingen, droogtes, politieke onrust, rellen en economische crises volgen elkaar in hoog tempo op. De ene crisis is nog niet voorbij of er begint alweer een volgende. Tijd voor herstel is er niet. Er komen scheuren in de omhulling van normaliteit waarin het menselijk leven is ingebed.
Samenlevingen hebben door de geschiedenis heen herhaaldelijk met dergelijke omstandigheden te maken gehad.
We willen graag denken dat we rationeler en effectiever reageren dan onze onwetenschappelijke voorouders, maar in plaats daarvan voeren we eeuwenoude sociale drama's van bijgeloof op, gekleed in de kostuums van de moderne mythologie. Geen wonder, want de zeer ernstige crisis waar we voor staan is niet nieuw.
Lees hier het volledige artikel.
4. KORT NIEUWS
Gewapende man gearresteerd bij campagnebijeenkomst R. F. Kennedy jr.
Afgelopen vrijdag probeerde een met vuurwapens en extra munitie bewapende man in de nabijheid van presidentskandidaat Robert F. Kennedy jr. te komen. Dit gebeurde in Los Angeles, op zo’n twee kilometer afstand van de plek waar de vader van Robert F. Kennedy jr. onder de ogen van zijn zoontje werd doodgeschoten. De met twee pistolen bewapende man droeg op zijn T-shirt een embleem van Medical Emergency Services. Hij werd tijdig opgemerkt door leden van RFK’s beveiligingsdienst. Zij droegen hem over aan de politie. De agenten arresteerden de man en namen hem mee voor verhoor.
Gezien de serieuze doodsbedreigingen heeft RFK jr. beveiliging van overheidswege aangevraagd bij de regering Biden. Die beveiliging is hem geweigerd. Deze weigering is een unicum. In het verleden hebben alle presidentskandidaten hun aanvraag voor beveiliging toegewezen gezien.
De arrestatie van de gewapende man heeft veel publiciteit gekregen in de Amerikaanse media, hieronder vind je een selectie van de berichten.
KTLA5 (lokale zender Los Angeles)
Zeldzame walvissensoort met uitsterven bedreigd
Door de bouw van mega windmolenparken in zee wordt een zeldzame walvissensoort met uitsterven bedreigd. Onder andere het lawaai van de hei-installaties brengt de dieren van slag. Deze documentaire laat het overtuigend zien.
Nipah-virus is klein en beheersbaar probleem
De neuroloog Jan. B. Hommel (Jan Bonte) reageert in dit artikel op mediaberichten over de uitbraak van het zogenaamde ‘Nipah’ virus in de Indiase deelstaat Keralah. De door Nipah veroorzaakte ziekte is levensbedreigend, maar niet in staat om een pandemie te veroorzaken. Daarvoor is het virus te moeilijk overdraagbaar.
Op de site van Jan Bonte vind je tal van blogposts, podcasts en video’s. Het boek De gifbeker bevat een bundeling van zijn artikelen.
In school we trust
Onlangs verscheen, met enige vertraging, bij uitgeverij Nearchus CV In School we trust van Philip Bakker. Bakker schreef afgelopen november in De veilige veste over zijn boek:
“Rond 2012 ben ik vaker buitenlandse kranten gaan lezen. Omdat ik meer wilde weten van de wereld om mij heen. Toen werd mij al snel duidelijk hoe verschillend de informatie over onderwijs per continent kan zijn. Ik ben toen een aantal zaken gaan uitzoeken en ik kreeg meer zicht op de achtergronden daarvan. De grote verbanden in de geschiedenis bleken er een rol in te spelen. Zoals bijvoorbeeld tussen de Eerste Wereldoorlog de Tweede Wereldoorlog, de Koude Oorlog, de Koreaanse Oorlog, de Vietnamoorlog, de Golfoorlog etc. Ook las ik over opvallende overeenkomsten tussen Amerikaanse en Nederlandse onderwijsvernieuwingen, met allebei een ‘Mammoetwet’ in dezelfde periode. Daarna deed ik tussen 2015-2016 een biografisch traject bij de psycholoog-biograaf Jacques Meulman, voormalig vrije schooldocent. Dat traject leverde mooie gedachtewisselingen op. Tijdens een evaluatie in 2017 vertelde ik hem: “Heel goed, al die denkbeelden over vrijeschool-onderwijs, over worden wie je bent, maar weet je wel wat er allemaal aan tegenbewegingen gaande zijn in het onderwijs?” Meulman daagde me toen uit: “Waarom schrijf je niet op wat je allemaal bent tegengekomen bij je onderzoek? Ik denk dat veel mensen hierin zijn geïnteresseerd. In ieder geval ik zelf.””
Zijn vraag was voor mij de aanleiding om het boek te gaan schrijven.
Hoe heeft het boek zich ontwikkeld?
Een deel van het onderzoek was ‘persoonlijk’. Ik ben verbaasd en ook geschrokken over wat ik allemaal tegenkwam. Bij het basisonderwijs tot aan universitair onderwijs, in het hele spectrum.
Tijdens de vijf jaren dat ik bezig ben geweest met het boek kwam ook een aantal vragen voorbij: Wie ben ik? Waarom schrijf ik dit boek? Vanuit welk mensbeeld schrijf ik? Hoe zie ik onderwijs? Wat vind ik belangrijk voor de toekomst van ons onderwijs? Zijn er daadwerkelijk ‘tegenkrachten’ of onderbelichte invloeden werkzaam in het onderwijs? En zo ja, welke zijn dat dan? Waar beweegt het onderwijs naar toe? En hoe wordt deze vaak onzichtbare invloed uitgeoefend zonder dat we ons hiervan bewust zijn?”
Het boek pretendeert niet DE waarheid te zijn over onderwijsvernieuwing. Wel schetst het onderbelichte spelers en wijst het op invloedrijke internationale onderwijsdocumenten die weinig tot geen aandacht lijken te krijgen.